In november 2019 werkten studenten van de Hogeschool Saxion (Enschede, Deventer en Apeldoorn) en HAN (Hogeschool Arnhem en Nijmegen) twee dagen aan ideeën voor een herbestemming van de voormalige TBS-kliniek Oldenkotte in Rekken, in de Achterhoek aan de Duitse grens. De vraag voor de studenten: bedenk een nieuwe bestemming die past bij het complex en terrein, aansluit bij lokale maatschappelijke vraagstukken en economisch haalbaar is. Een richting was al gegeven: Floris Alkemade, Rijksbouwmeester, presenteerde in september aan de bewoners van Rekken zijn plan ‘Het huis van de natuur’ als mogelijke ontwikkelrichting voor Oldenkotte.

De voormalige kliniek Oldenkotte, in bezit van het Rijksvastgoedbedrijf, staat sinds 2014 leeg. De kliniek – geopend in 1914 – kent een lange geschiedenis. Gedurende honderd jaar werden hier mannen die veroordeeld waren tot tbs verpleegd en behandeld. Het complex met verblijven, kantoren en binnenhoven dateert uit begin jaren 1990. Op het terrein bevinden zich verder een woning met garage, sport- en grasvelden en vijvers. De instelling heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in de omgeving. Zowel positief - de kliniek werkgelegenheid aan honderden mensen – als negatief. Het terrein afgesloten van haar omgeving en tbs-klinieken genieten geen goede reputatie.

Sluiting resulteerde in leegstand en verlies van banen. Ondanks diverse initiatieven om de voormalige kliniek met bijbehorende terreinen opnieuw te bestemmen, was het na vijf jaar nog niet gelukt een passende invulling te vinden. Een moeilijk te transformeren gebouw, op een locatie waarin niet veel partijen geïnteresseerd zijn. Er had zich geen enkele koper aangeboden, sloop leek de enige oplossing. Echter, ook sloop biedt geen perspectief voor de lokale gemeenschap. In overleg met de gemeente en het Rijksvastgoedbedrijf – eigenaar van het pand - stelde Rijksbouwmeester Floris Alkemade voor de natuur deels vrij spel te geven. Het plan ‘Het huis van de natuur’ is een ambassadeursproject voor het Rijksvastgoedbedrijf omdat het uniek is verval als ontwikkelkans te beschouwen.

Inderdaad, waarom niet de tijd zijn gang laten gaan? Een pleidooi voor het accepteren en tonen van verval hield Caithlin DeSilvey in Curated decay: heritage beyond saving (2017). We zijn geneigd de objecten die we willen bewaren en beschermen te bevriezen of zelfs terug te brengen in een oudere staat. Maar wat als een object obsoleet is, verouderd en niet langer functioneel. Als er onvoldoende perspectief is op behoud of herbestemming, als de nodige investeringen daarvoor niet realistisch zijn. Dan kan ‘begeleid verval’ een antwoord zijn op de vraag wat te doen met objecten zonder behoudsperpectief, maar waar sloop evenmin aantrekkelijk is. Ook sloop kan immers problematisch en kostbaar zijn, als bijvoorbeeld sprake is van vervuilde grond of enorme (ondergrondse) betonconstructies. Door de natuur – weer- en omgevingsinvloeden – haar gang te laten gaan, ontstaan nieuwe mogelijkheden. Het past in een trend, denk maar aan de recente populariteit van ‘ruin porn’, fotografie die het verval en verlatenheid van de gebouwde omgeving als onderwerp heeft.

Het grote verschil met de waardering van door mensen verlaten plekken door erfgoedprofessionals, fotografen en urban explorers is dat het Rijksvastgoedbedrijf hoopt met deze plannen een nieuwe eigenaar of combinatie van (markt)partijen te interesseren voor de voormalige kliniek. Met het plan de voormalige kliniek, of een deel daarvan, aan de natuur terug te geven, kan een voor het publiek toegankelijke park ontstaan, een plek om te recreëren en culturele en commerciële activiteiten mogelijk zijn, zoals tentoonstellingen, werkplaatsen, ateliers, hotel- en horecafaciliteiten, et cetera. Gedeeltelijke, gecontroleerd verval naast behoud en doorontwikkeling. In tegenstelling tot de vele gefotografeerde voorbeelden van verlaten industrieterreinen, mijnen en bunkers, is niets doen geen optie zolang er een eigenaar is op zoek naar gebruikers.

De bootcamp – inclusief overnachting in de sportzaal van de kliniek – was een initiatief van de Week van het Lege Gebouw, met dank aan Leo Hendriks, bestuurslid van de stichting Week van het Lege Gebouw en werkzaam bij het Atelier Rijksbouwmeester. Op dit moment is het project ‘het Huis van de Natuur’ voorlopig stopgezet, omdat een partij interesse heeft getoond de tbs-kliniek Oldenkotte opnieuw als kliniek in gebruik te nemen.